آشنایی با تجهیزات پزشکی ارائه شده در داروخانه ها (بخش اول)

تجهیزات پزشکی- دارویی شامل طیف وسیعی از وسایل و ابزارهای پزشکی- بهداشتی هستند که در درمان ، تشخیص یا پیشگیری از یک بیماری یا یک وضعیت غیر طبیعی استفاده می‌شوند.
در ادامه اطلاعات کلی از کاربرد بعضی از این تجهیزات که احتمالا بیماران برای تهیه آن‌ها به داروخانه‌ها مراجعه می کنند ذکر می‌شود.

فشارسنج
فـشـارسنج‌ها جزء وسایل پرمصرف پزشکی هستند. از میان انواع مختلف فشارسنج‌ها انواع جیوه ای ، عقربه ای و دیجیتالی استفاده بیشتری دارنـد. فـشارخون دارای یک مـیزان ماکزیـمـم (فشارخون سیـستولی) و یک مـیزان مـینیمـم (فشارخون دیاستولی) است. در هنگام تعیین و گزارش فشارخون ، هر دو میزان باید ذکر شود ؛ چرا کـه هـر یـک از اهـمـیت بالینی خاصی برخوردار هستند.
قبل از گرفتن فشار خون شرایط خاصی را باید رعایت کرد. ایده آل آن است کسی که فشارخون را اندازه گیری می کند ، به این امر تسلط کافی داشته باشد و بتواند شرایط لازم را برای اندازه گیری دقیق مهیا کند. بهتر است که بیمار تا نیم ساعت قبل از اندازه گیری فشارخون ، غذا و چای میل نکرده باشد ، سیگار نکشیده باشد و اندازه گیری فشارخون در شرایط آرام و بدون استرس انجام گیرد. در ضمن لازم است بیمار قبل از اندازه گیری فشارخون فعالیت فیزیکی سنگینی انجام نداده باشد و قبل از پنج دقیقه اندازه گیری فشارخون در حالت استراحت باشد.
اندازه کاف فشارسنج باید با دور بازوی بیمار متناسب باشد. در افراد خیلی چاق ، کوچک بودن کاف سبب می شود تا فشارخون بیمار به طور کاذب بالا نشان داده شود و بزرگ بودن کاف نیز فشارخون کاذب پایینی را نشان خواهد داد.

آنژیوکت
آنژیوکت ست اتصال سرم و سایر مایعات به عروق است. این وسیله جهت تزریق‌های مکرر یا طولانی مدت سیاهرگی داروها ، خون یا سایر محلول‌های تزریقی به کار می رود. آنژیوکت‌ها بر اساس سایز بیمار و مورد مصرف آن اندازه‌های متفاوتی دارند. معمولا آنژیوکت‌های صورتی رنگ ظریف تر بوده و در بچه ها ، عروق کوچک تر و برای انفوزیون سرم‌های ساده به کار می روند. آنژیوکت‌های آبی و سبز قطورتر هستند و معمولا در عروق بزرگ تر و برای انفوزیون مایعات با ویسکوزیته بالا نظیر خون و فرآورده‌های خونی و نیز در مواردی که نیاز به انتقال سریع مایع به بیمار است ، استفاده می شوند.
انواعی از آنژیوکت‌ها در انتهای خود دارای هپارین بوده (Heparin lock) و در صورتی که نیاز به استقرار طولانی مدت آنژیوکت جهت تزریق دارو و ... باشد از آن‌ها استفاده می شود.

سه راهی آنژیوکت
برای وارد کردن و تزریق هم زمان چند مایع به بدن به کار می رود.

اسکالپ وین (Scalp vein)
سر سوزنی است که جهت اتصال سرم به عروق به شکل موقت و در مواردی که حجم کم و مدت کوتاهی برای انفوزیون لازم است و گاهی در نوزادان به کار می رود. باله‌های پروانه ای شکل این محصول با رنگ‌های مختلف که نشانگر تنوع سایز سوزن آن است کاربرد آن را آسان می کند. از این وسیله نباید به جای آنژیوکت استفاده شود ، زیرا استقرار پایدار و مطمئنی در عروق ندارد.

ست سرم (Infusion set)
از این وسیله جهت تجویز مایعات وریدی از طریق آنژیوکت ، اسکالپ وین و ... استفاده می شود. دقت در سالم بودن این ست و اتصالات آن اهمیت دارد.

ست سرم رنگی (Coloured infusion set)
برای تجویز مایعات وریدی حساس به نور از طریق آنژیوکت استفاده می شود.

میکروست (Micro infusion set)
بـرای تجـویـز حجـم مشخـص و دقیقـی از داروهـا و محلـول‌هـای وریـدی به واسطه آنژیوکت و اسکالپ وین مورد استفاده قرار می گیرد. نحوه استفاده از آن مانند ست سرم است. با این وسیله امکان تنظیم قطرات وجود دارد.

کاتترها
لوله‌های پلاستیکی هستند که برای ارسال مایع یا تخلیه یک مایع از بدن مورد استفاده قرار می گیرند.

کاتتر کات دان (Cut down catheter)
در مواردی که به علت افت شدید فشارخون و در کودکان با دهیدراتاسیون شدید که به دلـیل کـلاپـس عـروق امکان رگ گیری بـه طـور معمـول وجـود نـدارد ، بـرای بـرقـراری Iv line جهت تزریق دارو با استفاده از یک جراحی سرپایی این وسیله داخل رگ قرار داده می‌شود.

کاتتر ساکشن یا سوند ساکشن (Suction catheter)
این نوع کاتتر معمولا بعد از اعمال جراحی قفسه سینه ، شکم یا سایر جراحی هایی که در حفرات بدن انجام می شوند و برای تخلیه ترشحات و سروزیته‌های بعد از عمل به کار می رود (Drainage catheter) و گاهی اصطلاحاً "‌درن"‌ نیز نامیده می شود. در تخلیه آبسه‌ها نیز استفاده از این کاتترها کاربرد درمانی دارند. از نظر ظاهری کاتتر شبیه سوند نلاتون است اما هر دو سر آن باز است و معمولا یک طرف آن داخل محفظه جمع آوری ترشحات قرار داده می شود.
درن‌ها در جراحی گردن ، پستان و قفسه سینه کاربرد زیادی دارند و احتمال ایجاد هماتوم و آبسه را کاهش می دهند.

سوند فولی (Foleys Balloon catheter)
این سوندها به دو نوع لاتکسی و سیلیکونی تقسیم می شوند و انواعی از سوندهای ثابت داخل مثانه هستند که توسط یک بالون در داخل مثانه ثابت شده و برای جمع آوری ادرار به کار می روند. سوندهای ادراری بر اساس سن و سایز بیماران اندازه‌های متفاوتی دارند. در بیمارانی که به دلایل خاصی مثل ناتوانی حرکتی ، اختلال هوشیاری ، اعمال جراحی و بی اختیاری ادرار و ... نیاز به استفاده طولانی مدت از سوندهای دائم ادراری دارند ، نیاز به آموزش‌های ویژه در زمینه مراقبت از سوند برای جلوگیری از عفونت‌های ادراری دارند. تفاوت نوع لاتکسی و سیلیکونی در مدت زمان قابل استفاده بودن آن‌ها است. سوند لاتکسی که رنگ آن زرد است به مدت 7‌ روز و نوع سیلیکونی که رنگ شفاف و روشنی دارد تا 80‌ روز قابل استفاده است.

سوند نلاتون (Nelaton catheter)
از کـاتترهایی است که برای تخلیه مایعات و معمـولا برای مجاری ادراری استفاده می شود. این نوع سوند معمولا در صورت نیاز به تخلیه موقت و مقطعی مایعات و ادرار استفاده می شود. همچنین تخلیه ترشحات دهان ، بینی و ریه‌ها در بیمارانی که به طور ارادی قادر به دفع ترشحات نیستند ، با عملی مشابه ساکشن کاتتر توسط سوند نلاتون نیز قابل اجرا است.
تـفـاوت سونـد نـلاتـون و ساکشن کـاتتـر در قسمت سر وسیله است. سر سوند نلاتون بسته و گرد و دارای سوراخ‌های جانبی در اطراف خود است تـا بـه راحتی مـایـع مـثـانه تـخـلیه شـود. اما ساکـشن کـاتـتر دارای سر باز و نوک تیز است. نلاتـون‌هـا نـیز بـر اساس سایـز شماره بـنـدی می‌شونـد و دو نوع مـردانـه و زنـانـه دارند. شمـاره‌های بـالاتـر (‌بـا طـول 40‌ سانـت)‌ سـایـز بزرگ‌تری دارند و در مردان استفاده می شوند و شماره‌های کوچکتر (‌با طول 11‌ سانت)‌ در زنان به کار می روند.

سوند معده (Nasogastric tube)
سوندهای نازوگاستریک که از راه دهان یا بینی بیمار تعبیه می شوند ، برای شستشوی معده  (در موارد خونریزی یا مسمومیت ها) یا برای تغذیه بیمار به کار می روند. این لوله‌ها بر اساس سایز و سن بیمار اندازه‌های متفاوتی دارند که از طریق رنگ کانکتور آن‌ها قابل افتراق هستند.

سوند تغذیه (Feeding tube)
فـیـدیـنـگ تـیـوب بـرای اسـتـفـاده در نـوزادان و اطـفال و نـازوگـاسـتریک بـرای اسـتـفـاده در خردسالان و بزرگسالان طراحی شده است. از جمله کاربرد این وسیله ، تخلیه معده از خون یا مـایـعـات در مـواردی مـانـنـد مـسـمـومـیت غذایی ، خـونـریزی‌هـای دسـتـگاه گـوارش ، مـسمـومـیت دارویی و ... است. همچنین در موارد عدم امکان تغـذیـه ارادی می توان جهت تغذیه یا خوراندن داروها از این وسیله استفاده کرد.

سوند رکتال (Rectal tube)
این نوع کاتتر با قرار گرفتن در ناحیه رکتوم ، خروج گاز یا مواد دفعی را آسان می کند. این سوند در اعمال جراحی روده یا در پرتونگاری از کولون برای وارد کردن ماده حاجب مورد استفاده دارد.

کاندوم شیت (Condum sheat)
این وسیله اغلب در سالمندان و بیمارانی که به هر دلیل قادر به راه رفتن نبوده یا دچار بی‌اختیاری ادرار هستند به کار می رود. با اتصال لوله رابط کیسه ادرار به انتهای کاندوم شیت ، ادرار دفعی به راحتی به داخل کیسه هدایت می شود و نیازی به سونداژ بیمار با سوند فولی یا نلاتون نخواهد بود. بنابراین احتمال عفونت‌های ادراری به میزان زیادی کاهش می یابد و استفاده از آن در منزل امکان پذیر خواهد شد.

چست تیوب (Chest tube)
از این لوله جهت تخلیه مایعات و ترشحات فضای پلور استفاده می شود. با استفاده از این وسیله در مواردی که ترشحاتی مثل خون ، چرک یا مایع در فضای قفسه سینه وجود دارند ، می توان به سرعت مواد پاتولوژیک و فشار اضافی را از فضای جنب تخلیه کرد.

همواک (Hemovac)
این وسیله با استفاده از ایجاد سیستم خلاء و مکانیسم مکش ، خون و ترشحات حفره ای داخل بدن را که پس از عمل جراحی در بدن باقی می مانند خارج می کند.

آتل
آتل وسیله ای است که برای بی حرکت کردن عضو آسیب دیده ، شکسته یا در رفته استفاده می شود یا برای ثابت کردن اندام‌ها بعد از اعمال جراحی ارتوپدی و تروماها به کار می رود. این وسیله بر اساس محل استفاده ، انواع و اشکال مختلفی دارد.

انواع آتل
- آتل خشک (‌مثل یک تکه چوب یا صفحه فلزی)
- آتل نرم (مثل بالش یا ملحفه چند لا شده)
- آتل کششی
- آتل بادی یا پلاستیکی (از بازوبند فشارسنج یا وسایل شبیه آن نیز می توان به عنوان آتل بادی استفاده کرد.)

نکات مهم در استفاده از آتل
در آتل‌های ساختگی و موقت باید مطمئن بود که آتل سالم بوده و فاقد زوائد ایجاد ضایعه (‌مثل زائده‌های تیز یا میخ)‌ باشد.
آتل باید به قدر کافی بلند باشد که نه تنها عضو شکسته بلکه مفاصلی را که در بالا و پایین شکستگی قرار دارند نیز بی حرکت کند.
پس از گذاردن آتل لازم است قسمت هایی را که بین آتل و عضو خالی مانده اند ، به وسیله پنبه یا پارچه پر کرد. سپس آن را به وسیله باند یا در صورت نبودن آن‌ها با طناب ، دستمال و غیره ثابت و محکم کرد.
در آتل بندی باید از انتهای اندام به ابتدای آن بانداژ شود. قبل و بعد از آتل بندی ، نبض عضو شکسته مورد بررسی قرار گیرد تا اگر در طی آتل بندی مسیر گردش خون بسته شده باشد بتوان مشخص نمود. معمولا داخل آتل فلزی را پنبه گذاشته و عضو مربوطه داخل آن گذاشته می‌شود. در مورد آتل‌های بادی به طور مداوم باید فشار هوای داخل آتل کنترل شود. از آتل‌های بادی برای کنترل خونریزی‌های داخلی و خارجی دست یا پا نیز می توان استفاده کرد ؛ حتی ‌اگر دچار شکستگی هم نباشند. عمل این آتل به صورت اعمال فشار مستقیم است و معمولا در مواقعی مؤثر واقع می شود که در یک جراحت حاد ، لازم باشد تمام عضو مجروح تحت فشار قرار گیرد.

وسایل مورد نیاز برای پانسمان
گاز استریل ، پنبه استریل ، پد (‌پد از لایه هایی از پنبه و گاز یا پارچه دیگری که قدرت جذب ترشحات را دارد تشکیل شده است)‌ ، باند نواری و چسب ، قیچی ، پنس و مواد ضد عفونی کننده. به جای گاز می توان از پارچه خانگی تمیز و غیر پرزدار استفاده کرد ولی مواد پرزدار و کرک دار (‌مثل پنبه)‌ ، نباید به طور مستقیم روی زخم گذاشته شوند ، چون رشته‌ها ممکن است به داخل زخم نفوذ کنند. کلیه وسایل پانسمان حتی الامکان باید استریل باشند. بعضی از وسایل را می توان به وسیله جوشاندن در آب به مدت 10‌ تا 20‌ دقیقه از زمان شروع جوش استریل کرده یا لوازم فلزی را به وسیـلـه شعـلـه آتـش می تـوان ضـدعفـونـی کـرد. پارچه‌های مورد استفاده در پانسمان را که استریل نیستند می توان با اطو کشیدن استریل کرد.

انواع گاز و باند
گـاز و باند پنبه ای در سایزهای مختلف برای پانسمان قسمت‌های مختلف وجود دارند.

گازهای وازلینه
نوعی گاز استریل سوراخ دار و آغشته به وازلین است که برای پر کردن حفرات زخم،  سوختگی‌ها و ... به کار می رود.

باندهای کشی
از ایـن نـوع بـانـد بـرای پـانـسمـان‌های فـشاری زخم‌ها به خصوص در مراحل پایانی بهبود زخم سوختگی استفاده می‌شود.

باند‌های پانسمان
در سایزهای مختلف و اشکال متفاوت برای هر نقطه از بدن به کار می روند.

باندهای گچی
برای گچ گرفتن موضع آسیب دیده استفاده می شوند.

تجهیزات ژنیکولوژی
اسپکولوم ها: ‌وسایلی هستنـد کـه بـرای معاینات ژنیکولوژیک ، سرویکس و واژن به کار می روند. سایز کوچک ، متوسط و بزرگ دارند و بر اساس سایز بیمار استفاده می شوند.
انواع یک بار مصرف بر انواع استیل برتری دارند ، زیرا ریسک انتقال عفونت کمتری دارند.

IUD: وسیله ای است که برای پیشگیری از بارداری در داخل رحم کار گذاشته می شود و در انواع Copper T ، مولتی لود و پروژسترونی موجود است. این وسیله در دوره‌های زمانی 8-4 ساله در رحم کـار گـذاشته می شود و پـس از پـایان این مـدت بـاید خارج شود. نوع پروژسترونی IUD در خانم هایی که خونریزی‌های قاعدگی زیاد دارند مناسب تر است.
اسپاچولای چوبی: ‌وسیله چوبی برای انجام سیتولوژی رحم و انجام اسمیر از سرویکس است.

انواع نخ‌های بخیه و کاربرد آن ها
نـخ‌هـای بخیـه شامل انواع اصلی نایلون ، نخ ابریشم (‌سیلک)‌ و کات گوت است که بر‌ اساس نوع و مدل سوزن آن‌ها استفاده‌های مختلفی دارند و به دو دسته قابل جذب و غیر‌قابل جذب تقسیم می شوند. انواع قابل جذب شامل دو نوع طبیعی و مصنوعی است. نوع طبیعی خود به دو نوع پلین (plain) و کرومیک (chromic) تقسیم می شود. قابل ذکر است که به نخ‌های قابل جذب طبیعی کات گوت (catgut) هم گفته می شود. مدت زمان جذب برای نخ‌های پلین بین 1 تا 14 روز بر حسب سایز نخ در نسوج مختلف بدن است. هرچه قطر نخ بیشتر باشد ، زمان جذب بیشتر خواهد بود. نخ‌های پلین بیشتر در نقاط سطحی بدن و برای دوختن زیر جلد و عروق سطحی و گاهی در جراحی پلاستیک برای دوختن پوست و زیر پوست استفاده می شود. پلین و کرومیک از بافت همبند تخلیص شده ساخته شده اند ، بنابراین در بیماران دچار حساسیت یا آلرژی شناخته شده نسبت به کلاژن دارای منع مصرف هستند. مصرف این نخ‌ها در نسوج قلب ، عروق و اعصاب است. نخ‌های پلین و کرومیک برای اینکه همیشه نرم بمانند و از خشکی آن‌ها جلوگیری شود ، داخل نوعی محلول که با درصد مشخصی از الکل و گلیسرین و آب مقطر ساخته می شود قرار می گیرند و در ضمن ماده ای به این محلول اضافه می شود تا از زنگ زدن سوزن جلوگیری شود.

نخ قابل جذب مصنوعی (‌ویکریل)
نخ قابل جذب صناعی برخلاف کات گوت واکنش بافتی ایجاد نمی کند اما سرعت جذب کمتری دارد. این نخ در جراحی‌های مختلف زمانی که نیاز به مدت جذب طولانی نخ باشد به کار برده می شود و حدود 2 برابر نخ کرومیک هم قطر خود استحکام دارد و این خاصیت موجب می شود تا جراح با نخ نازک تر استحکام بیشتری را در موضع ایجاد کند. زمان جذب این نخ حدود 90-60 روز است. این نخ‌ها به رطوبت حساس هستند لذا در هنگام تولید بعد از رطوبت گیری در فویل‌های مخصوص آلومینیومی بسته بندی می‌شوند.

نخ‌های غیر قابل جذب طبیعی و مصنوعی
نخ غیر قابل جذب طبیعی: سیلک است که از جنس ابریشم طبیعی است و از آن برای دوختن پوست ، روده ، غلاف عضلات و گره زدن سر عروق استفاده می شود.

نخ غیر قابل جذب مصنوعی: دو نوع است ؛ نایلون و پلی پروپیلن.
نخ نایلون: بسیار پر مصرف است. نرم نیست و سطح صافی دارد. بنابراین برای دوختن مناطق چین دار مثل زیر بغل ، پوست چانه و ...  چندان مناسب نیست و برای دوختن پوست ، غلاف عضلات ، عروق و چشم استفاده می شود. این نخ پس از 10 سال مولکول‌هایش از هم پاشیده و باز می شود و از بین می رود.
نخ پلی پروپلین: از نخ‌های غیر قابل جذب است و به دلیل حساسیت کمتری که نسبت به نخ نایلون در بدن بیماران ایجاد می کند و همچنین به دلیل نوع گره آن که بسیار با دوام تر و در عین حال کم حجم تر از نخ نایلون است در عمل‌های قلب و عروق استفاده می شود.

نخ‌های بدون سوزن و کاربرد آن ها
کرومیک بدون سوزن: برای بستن سر رگ‌ها و بعضی از نسوج استفاده می شود.
پلین بدون سوزن: برای بستن سر رگ‌های سطحی تر به کار می رود.
نخ ابریشم یا سیلک: به صورت تک رشته ای و چند رشته ای استفاده می شود و برای بستن سر رگ‌های عمقی و دوختن پوست استفاده می شود.
نخ کـات گـوت (cut gut): نـخ قـابـل جـذب توسط آنزیم‌های بدن که برای نسوج زیر جلدی به کار برده می شود.

انواع سرنگ و سر سوزن
سرنگ‌هـا در انـدازه‌های مختلف و بر اساس مورد مصرف تقسیم بندی می شوند.
کـاتر سر سوزن (needle cutter): ‌وسیله ای است که دارای یک تیغه فلزی و safty box بوده و برای معدوم کردن سر سوزن‌های استفاده شده به کار می رود. این ابزارها باید در همه مراکزی که تزریقات انجام می دهند برای جلوگیری از انتقال آلودگی ایدز ، هپاتیت و غیره وجود داشته باشند و به مرجع مـسئول جهـت جمع آوری تـحـویل داده شوند.
کارپول: کارتریج (carpool) پوکه حاوی ماده بی حـسی کـه مـعـمـولا در دنـدانپـزشکی استفاده می‌شود و حجم معینی از دارو در آن وجود دارد.
شانت (shunt): شانت‌ها کاتتر داخلی جهت تـنظیم فشار و تخلیه ضایعات جمع شده در یک عضو با برون ده مشخص هستند.
انواع شانت ها: ریوی-قلبی-عروقی ، لومبار ، مغـزی و ... هـستـنـد. بـیـماران دارای شانـت ، بــه مراقبت‌های ویژه نیاز دارند.
استنت: تجهیزاتی که در محل‌های به خصوص در بـدن کـارآیـی خاصـی خواهنـد داشـت (کـاشـتـنـی‌های غـیر فـعـال.) اسـتـنـت‌هـا در اعـمـال جراحی ارتوپـدیک ، گـوارشی ، قلبی و ... به کار می‌روند.

محلول‌های ضد عفونی کننده
مـعـمـولا محـلول‌هـای ضـدعـفونی بـرای شـستـشـوی دست‌هـا قـبـل از اعـمـال جراحی و ضـد‌عفـونـی وسـایـل استفـاده می‌شوند. بیشترین ماده مورد استفاده کلرهگزیدین و بتادین است.